Türkçe – Edebiyat Dersi TYT Türkçe ve AYT Edebiyat Kaynak Sitesi
Metin, dilin katkısı ile meydana gelmiş olan anlamlı kelime ve cümle topluluğundan oluşan bir anlaşma ve anlatma aracıdır. Dil ile oluşmaya başlayan, kelimelerle zenginleşip cümle haline gelen ve bir şeyleri açıklamaya, bir konuyu dile getirmeye ya da iletişim kurmaya yarayan araçtır.
Metin-cümle-kelime arasında şöyle bir bağlantı kurulabilir. Kelimeler yan yana gelerek anlamlı cümleler oluşturur. Bu cümleler bir konu etrafında birleşerek paragraf haline gelir. Birçok paragraf oluşturabilir. İşte bu paragrafların her biri metindir. Bazen tüm paragraflar tek bir metni oluşturur. Çünkü bir şey hakkında bilgi vermek, bir konuya değinmek amacı vardır. İletişim varsa metin hemen yanı başındadır.
Metinleri kendi içerisinde birçok kısma ayırabilirsiniz. Çünkü her metnin bir yazılma amacı vardır. Hedef kitleleri farklı olabilmektedir. Bazı metinlerin anlatım tarzı, üslubu diğerlerinden büyük farklarla ayrılabilmektedir. Kimi metin soyut şeylere değinirken kimisi somut şeylerin dışına çıkmamaktadır. İşte bu nedenle metinleri yazılış gayelerine, hitap ettiği topluluğa ve gerçekliği ele alış bakımından gruplara ayırabiliriz.Metinler en ince şekliyle öğretici metinler ve sanat metinleri olarak ikiye ayrılır. Birinde bilgi vermek amacı güdülürken diğerinde estetik ve edebiyat yapma önceliklidir. Metin nedir konusunda önemli şeylerden biride metinlerin manzum ve mensur olarak iki ifade şekline sahip olmasıdır.
Metin Türleri
Metin türleri, edebi(sanatsal) metinler ve öğretici metinler olarak iki başlıkta sınıflandırılmaktadır. Şiir, roman, masal, hikaye gibi türler edebi metin olarak sınıflandırılırken deneme, makale, fıkra gibi türler öğretici metin olarak sınıflandırılır. Yani öğretici ve edebi metinler de kendi içinde çeşitli özelliklere göre sınıflandırılır. Metinlerin sınıflandırılmasında gerçekliği ele alış biçimleri, hitap ettikleri kitle, anlatım biçimleri gibi etkenler büyük rol oynamaktadır.
Sanat metinleri daha çok estetik bir zevk vermek, okuyanları duygulandırma amaçlarıyla yazılır. Öğretici metinler ise daha çok bilgi vermek, haberdar etmek, düşündürmek, bir konuda ikna etmek amaçlarıyla oluşturulur.
Metin Türleri Tablosu
Metin türlerinin belirlenmesinde esas alınan ölçütleri belirleyiniz.
Önceden metinler nazım ya da nesir olup olmadıklarına göre sınıflandırılıyordu. Ancak daha sonra metinlerin sınıflandırılması tablosu oluşturulurken metnin yazılış amacı, hedef kitlesi, anlatım tarzı, gerçeği ele alışı gibi birçok etken ölçüt olarak belirlenmiştir.
Bilimsel, felsefi ve edebi metinlerle kişisel hayatı konu alan metinler arasında ne tür farklılıklar vardır?
Soruda yer alan metin türleriyle kişisel hayatı konu alan metinlerin yazılış amaçları arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Kişisel hayatı konu alan metinlerin öncelikli amaçları metnin yazıldığı kişi hakkında bilgi vermek, kişinin yaşamına okuyucunun da tanıklık etmesidir. Ancak bilimsel ve felsefi metinlerde amaç bir konuda kesin bir dilde bilgi vermektir. Edebi metinler ise daha çok okuyucuyu duygulandırmak, heyecanlandırmak için yazılır.
Metin yazarı, kullanacağı metnin türünü belirlerken neleri göz önünde bulundurur?
Öncelikle yazar metni yazmadaki amacını belirlemelidir. Eğer amacı okuyucuyu da estetik bir zevk oluşturmaksa edebi metin türlerine, eğer amacı bir konuda bilgi vermekse öğretici metin türlerine yönelmesi gerekir. Yine aynı şekilde amacını, hedef kitlesini belirleyen yazar tam olarak hangi türü kullanacağını da tercih edecektir.
Ayrıca Bkz > SANAT METİNLERİNİN AYIRICI YÖNLERİ