Çekim Ekleri I Çekim Eki Nedir? Çekim Eki Çeşitleri, Çekim Ekleri Örnekleri

İsim kök ve gövdeleri veya bazen fiillerin sonuna gelerek isimlerin kendi arasında ya da isim ile fiil arasında ilişki kurmaya yarayan ekler “çekim ekleri” denir. Yani bu ekler geldikleri kök ve gövdelerin anlamlarını kaybettirmez, onların birbirleriyle ilişki kurmalarını ve aynı zamanda diğer kelime grupları ile cümle ögeleri arasında bir bağlantı kurulmasını sağlar. Bu ekleri sözcüklerden kaldırdığımız zaman kelimeler arasındaki ilişki ağı ortadan kalkmış olur.

Örneğin “Saç” sözcüğünü ele alalım. Sözcüğün kökü olan “Saç”ı cümle içinde bana ait bir manada kullanabilmem için ona “-ım” iyelik ekini getirmek zorundayım. Cümle içinde ancak “Saçım” şeklinde kullanılırsa bu varlığın bana aitliği söz konusu olabilir. Ancak dikkat ederseniz “Saç” kelimesine gelen “-ım” eki kelimenin anlamını değiştirmedi, sadece onun kime ait olduğunu bildirdi. Bu ek olmasaydı cümlenin içinde saçın bana ait olduğunu ortaya koyamazdık. İşte dilde bu bağlantıları sağlayan eklere “Çekim eki” diyoruz. Dolayısıyla özet olarak şunu söyleyebiliriz ki çekim eki sözcüklerin anlamlarını kesinlikle değiştirmez, sadece onların cümle içinde bağlantı kurmalarını sağlar…

Çekim Ekleri Çeşitleri Nelerdir?

Çekim ekleri hem ad hem de fiil kök ile gövdelerine gelebilir. Bu nedenle ekleri isimlere ve fiillere gelenler olmak üzere iki başlıkta incelememiz gerekmektedir.

A. İsim Çekim Ekleri

1. Hal (Durum) Ekleri

İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek başka kelimelerle ilişki kurmalarını ve cümle içinde farklı görevler almalarını sağlayan eklerdir. Daha fazla bilgi için “İsmin Hal Ekleri” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz. Bu ekleri kendi içlerinde dört farklı başlıkta inceleyebiliriz:

Belirtme (Yükleme) Hal Eki (-i, -ı, -u, -ü): İsmi fiile bağlayan ve bu ismi fiilin nesnesi yapan eklerdir.

• Tüm yıl boyunca tarlayı kazdılar. (Neyi kazdılar?)

Yönelme (Yaklaşma) Hal Eki (-e, -a): Fiillerin yerlerini gösteren eklerdir. İsme dolaylı tümleç görevi katar.

• Tüm hafta çalışınca tatile gitti. (Nereye gitti?)

Bulunma Hal Eki (-de, -da): Eylemlerin gerçekleştiği yeri gösteren eklerdir.

• Güneş gözlüğümü arabada unuttum. (Nerede unuttum?)

Ayrılma Hal Eki (-den, -dan): Eklendiği ada eylemin kendisinden uzaklaştığını, ayrıldığını gösteren eklerdir.

• Uzaklardan davul sesleri geliyordu. (Nereden geliyordu?) 

2. İyelik Ekleri

Eklendikleri isim soylu sözcüklerin kime ait olduğunu yani varlıkların sahiplerini gösteren eklerdir. İyelik eklerini şu tabloyla özetleyebiliriz:

Ben ⇒ 1.tekil şahıs iyelik eki → -ım, -im, -um, -üm (Kalem-im)
Sen ⇒ 2.tekil şahıs iyelik eki → -ın, -in, -un, -ün (Kalem-in)
O ⇒ 3.tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü (Kalem-i)
Biz ⇒  1.çoğul şahıs iyelik eki → -mız, -miz, -muz, -müz (Kalem-i-miz)
Siz ⇒ 1.çoğul şahıs iyelik eki → -nız, -niz, -nuz, -nüz (Kalem-i-niz)
Onlar  ⇒ 1.çoğul şahıs iyelik eki → -ları, -leri (Kalem-leri)

3. Çokluk Eki

Türkçede isimlere gelerek onların birden fazla olduğunu gösteren eklerdir. Çokluk eki “-ler, -lar”dır.

• Öğrenciler, evler, arabalar, ağaçlar, kediler, masalar…
• Bu gece yıldızları seyretmek bana hüzün veriyor.

4. Aitlik Eki (-ki)

İyelik eklerinden ayrı olan bu ekin görevi isimleri sıfat ya da zamir görevinde kullandırmaktır. Aynı zamanda isimlere bağlılık, bulunma ve aitlik gibi anlamlar katar. (Türk Dil Kurumu sayfasına bakınız.)

• Yarınki, dışarıdaki, komşununki, bacağındaki, kulağındaki…
• Seninkinden biraz aldım. ⇒  “Senin tabağından” anlamı taşıdığından burada -ki zamir görevinde kullanılmıştır.
• İçerideki çocuğu tanımıyordum ⇒ “İçerideki çocuk” şeklinde sıfat görevinde kullanılmıştır.

5. Vasıta Eki (-la, -le)

Vasıta ekini alan isim eylemdeki belirten olayda bir aracı olarak kullanıldığını ya da bir birliktelik taşıdıklarını gösterir. “-la, -le” vasıta ekleri “ile” edatından ekleşmiştir.

• Ayakla, elle, hisleriyle, kalemle, silgiyle…

6. Eşitlik Eki (-ce, -ca)

Bu ekler ismi eyleme bağlayarak fiilin şartlarını gösterirler. Eşitlik, benzerlik, karşılaştırma gibi özellikleri bulunur.

• Aptalca işler yapmaya devam ediyordu.
• Maaşlarımızın artması insanca yaşamamız için gerekliydi.

B. Fiil Çekim Ekleri

Fiil kök ve gövdeleri de cümle içinde kullanılabilmeleri için bir çekim ekine ihtiyaç duymaktadır. Fiillere gelen çekim ekleri ise kip ve şahıs ekleri olmak üzere iki çeşittir.

1. Kip Ekleri (Şekil ve Zaman Ekleri)

Bu ekler fiillerde ortaya konulan eylemin, hareketin, iş ve oluşun ne zaman ve ne şekilde gerçekleştiğini ortaya koyar. Bu ekler de bildirme ve tasarlama kipleri olmak üzere iki şekildedir:

Bildirme Kipleri: Gerçekleşen eylemin ne zaman yapıldığını ya da yapılacağını beş farklı zamanda göstermektedir.

Görülen Geçmiş Zaman Eki (-di, -dı, -du, -dü): gel-di, bak-tı, yürü-dü
Duyulan Geçmiş Zaman Eki (-miş, -mış, -muş, -müş): gel-miş, bak-mış, yürü-müş
Geniş Zaman Eki (-r, ar-, -er): gel-i-r, bak-ar, yürü-r
Şimdiki Zaman Eki (-yor): gel-i-yor, bak-ı-yor, yürü-yor
Gelecek Zaman Eki (-ecek, -acak): gel-ecek, bak-acak, yürü-y-ecek

Tasarlama Kipleri: Adın da anlaşılabileceği gibi eylemin henüz gerçekleşmediği ancak tasarlandığı bildirmektedir.

Şart Kip Eki (-se, -sa): gel-se, bak-sa, yürü-se
İstek Kip Eki (-e, -a): gel-e, bak-a, yürü-y-e
Gereklilik Kip Eki (-meli, -malı): gel-meli, bak-malı, yürü-meli
Emip Kip Eki (-sın, -sin, -sun, -sün): gel-sin, bak-sın, yürü-sün

2. Şahıs Ekleri

Fiillerde belirtilen eylemlerin kimler tarafından yapıldığını gösteren eklerdir. Türkçedeki şahıs ekleri altı başlıkta gösterilmektedir.

1.tekil şahıs eki → -ım, -im, -um, -üm ⇒ geldi-m, yürüdü-m
2.tekil şahıs eki → -ın, -in, -un, -ün ⇒ geldi-n, yürüdü-n
3.tekil şahıs eki → (ek yok) ⇒ geldi, yürüdü
1.çoğul şahıs eki → -mız, -miz, -muz, -müz ⇒ geldi-k, yürüdü-k
2.çoğul şahıs eki → -nız, -niz, -nuz, -nüz ⇒ geldi-niz, yürüdü-nüz
3.çoğul şahıs eki → -lar, -ler ⇒ geldi-ler, yürüdü-ler

Çekim Ekleri PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “TYT Türkçe Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Çekim Eki PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Sözcükte Yapı
⇒ TYT Türkçe Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF