Cümle Türleri

Cümle türleri ya da bir diğer adıyla cümle çeşitleri, gerek derslerde gerekse AYT – TYT için önem arz eden ve her öğrencinin kavraması gereken konulardan birisidir. Sizlere özel olarak hazırladığımız cümle türleri konu anlatımı şeklinde PDF çalışma kağıdı ve konu anlatımı videosundan yararlanabilirsiniz.

Cümle Türleri (Cümle Çeşitleri)

A) Anlamlarına Göre Cümleler

1)Olumlu Cümle
2)Olumsuz Cümle
3)Soru Cümlesi
4)Ünlem Cümlesi

1) Olumlu Cümle

Ele alınan yargının gerçekleştiği, gerçekleşmekte olduğu ya da ileride gerçekleşeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumlu cümle” denir.

  • Sonunda beklediğimiz güzel haber bize ulaştı.

DİKKAT! Bir cümlede ifade edilen yargının hoşa gitmeyen bir durum içermesi o cümlenin olumsuz olduğunu göstermez.

  • Son günlerde havalar iyice soğudu.

DİKKAT! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumsuz görünse de anlamca olumlu olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumlu, biçimce olumsuz” cümleler denir.

  • Sen ararsın da ben gelmez miyim?

2) Olumsuz Cümle

Cümlede ifade edilen yargının gerçekleşmediğini ya da ilerleyen zamanlarda gerçekleşmeyeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumsuz cümle” denir.

•Bu tür cümlelerin yükleminde “-mA, -mAz” olumsuzluk ekleri ya da “yok, değil” gibi olumsuzluk bildiren sözcükler bulunmaktadır.
  • Verdiğimiz yemek siparişi evimize gelmedi.
  • Zannettiğinizin aksine o iyi biri değil.

DİKKAT! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumlu görünse de anlamca olumsuz olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumsuz, biçimce olumlu” cümleler denir.

  • Bu hayatı ne sen ne de ben hak ettik. (Hak etmedik)
  • Söylenecek söz mü şimdi bu? (Söylenmemesi gereken söz)

3) Soru Cümlesi

Cevap almak, bilgi edinmek ve herhangi bir kuşkuyu gidermek amacıyla oluşturulmuş olan cümlelere “Soru cümlesi” denir.

  • Bugün yağmur yağacak mı?

DİKKAT! Bazen soru cümleleri herhangi bir cevap almak için değil çeşitli anlamlar ifade etmek için oluşturulabilir. Bu tür cümlelere “Sözde soru cümlesi” denir.

  • Bu iyiliklerini hiç unutur muyum?
  • Siz benim neler çektiğimi nereden bileceksiniz?

4) Ünlem Cümlesi

Seslenmenin, çağırmanın yer aldığı ve aynı zamanda “sevinç, korku, heyecan, üzüntü, hayret, coşkunluk, acıma, kızgınlık” ifade eden ve vurgu/tonlamanın esas olduğu cümlelere “Ünlem cümlesi” denir.

  • Eyvah, defterimi evde unuttum!
  • Off yine sınavı geçemedik!
  • Ne kadar güzel bir gün!

Ayrıca Bakınız ⇒ Anlamına Göre Cümleler

B) Yüklemin Türüne Göre Cümleler

1)İsim (Ad) Cümlesi
2)Fiil (Eylem) Cümlesi

Cümleler yükleminin türüne göre isim ve fiil olmak üzere ikiye ayrılırlar.

1) Fiil Cümlesi
Yüklemi çekimli fiil olan cümleler, fiil cümlesidir.

  • Kürek çekmekten vazgeçmiştim.
  • Rüzgar gitgide artıyordu.

2) İsim Cümlesi
Yüklemi isim soylu bir sözcük olan cümlelerdir. İsimler ekfiil alarak yüklem olurlar.

  • Bu sandık milyonlar değerindeymiş.
  • Benim hayatımı değiştiren bir kitaptı.

Ayrıca Bakınız ⇒ Yüklemin Türüne Göre Cümleler

C) Yüklemin Yerine Göre Cümleler

1)Kuralları Cümle
2)Devrik Cümle
3)Eksiltili Cümle

1. Kurallı Cümle (Düz Cümle)

Türkçenin doğallığı içinde yüklemlerin cümlenin sonunda yer aldığı cümlelere “Kurallı Cümle” denir.

  • Dün akşamdan beri odasından çıkmadı.
  • Notlarının hepsi 90 üzeriydi.

2. Devrik Cümle

Yüklemin cümlenin sonunda değil de ortasında ya da başında kullanıldığı cümlelere “Devrik Cümle” denilmektedir.

  • Aynı hafta tayinim çıktı Ankara’ya.
  • Yaz tatilinde buraya gelecek Kenan.

3. Eksiltili Cümle

Yüklemi bulunmayan ve yargının ne olduğu okuyucuya bırakılan söz öbeklerine “Eksiltili Cümle” denir.

  • Öğretmen sınav kağıtlarını dağıttı ve sınıfa dönüp…
  • Sokaklarda bir yerlere yetişme telaşı içinde olan insanlar…

Ayrıca Bakınız ⇒ Yüklemin Yerine Göre Cümleler

D) Yapısına Göre Cümleler

1)Basit Cümleler
2)Birleşik Cümleler
3)Sıralı Cümleler
4)Bağlı Cümleler
1.Basit Cümleler

Tek bir yargıyı, düşünceyi bildiren tek bir yüklemden oluşup içinde “Fiilimsi, ki bağlacı, -se, -sa şart kiplerini” barındırmayan cümlelere “Basit cümle” denir.

  • Yağmurlu havalarda dışarı çıkmazdı.
  • Dostluğumuz bir ömür sürsün.

2. Birleşik Cümleler

Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir.

Cümlenin temel yargısı dışında bir veya birkaç̧ yargısı daha bulunur.  Bazen fiilimsi, alıntı cümle, “ki” bağlacı ve şart eki bu yargıyı oluşturabilir.

a)Girişik Sıralı Cümle
b)İlgi Cümleleri Şartlı
c)Birleşik Cümle
d)İç İçe Birleşik Cümle

a) Girişik Birleşik Cümle

Fiilimsiler yardımıyla temel cümleye yan cümleciklerin eklenmesine “Girişik birleşik cümle” denir.

  • Okula giderken cüzdanını düşürmüştü.
  • Yan yatan geminin mürettebatı kurtarıldı.

b) İlgi Cümleleri (Ki’li Birleşik Cümle)

Yan cümlecik ile temel cümle arasında “ki bağlacı”nın bulunduğu cümlelerdir.

  • Ders çalışmıyor ki sınıfı geçsin.
  • Sonradan anladım ki o günler mutluymuşum.

c) Şartlı Birleşik Cümle

Temel cümleye “-se, -sa” ekini alan yan cümleciğin bağlanması ve bununla birlikte şart anlamı katmasına “Şartlı birleşik cümle” denir.

  • Ders çalışırsan istediğin üniversiteye gidebilirsin.
  • Ödevlerini bitirirsen oyun oynayabilirsin.

d) İç İçe Birleşik Cümleler

Ara cümle olarak da bilinen bir yargının, bir başka cümle içinde genellikle onun ögesi olmayacak şekilde kullanıldığı cümlelere “İç içe birleşik cümleler” denir.

  • Deniz Hoca “Yarın sözlü yapacağım.” dedi.
  • Antrenör “Bu sene şampiyon olamayız.” demez mi?

3. Sıralı Cümle

Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) veya noktalı virgülle (;) bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir.

  • Okula geldi, sınava girdikten sonra gitti.
  • Güneş açıyor, deniz sakinleşiyordu.
  • Sınavlar açıklandı, moraller bozuldu.
NOT: Sıralı cümleler kendi içinde “Bağlı sıralı cümle” ve “Bağımsız sıralı cümle” olmak üzere iki başlıkta incelenmektedir.

a) Bağlı Sıralı Cümle

Anlam yönüyle birbiriyle bağlı olan cümlelerin ögeler bakımından da birbirine bağlı olmasına “Bağlı sıralı cümle” denir.

  • Arabayı yıkadı, satılığa koydu. (Neyi= Belirtili nesne)

b) Bağımsız Sıralı Cümle

Anlam yönüyle birbiriyle bağlantılı olan cümlelerin aralarında ortak öge bulundurmamasına “Bağımsız sıralı cümle” denir.

  • Sabah işe gittim, akşam da düğüne gittik.

4. Bağlı Cümle

Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir. Bağlı cümlenin birden çok yüklemi vardır.

  • Güneş açtı ve insanlar sahile koştu.
  • İzmir’e geldi ama bizi görmeden gitti.

Ayrıca Bakınız ⇒ Yapısına Göre Cümleler

Cümle Türleri PDF + Video

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Cümle Çeşitleri PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
PDF / Slayt
10.Sınıf Ders Konuları

TYT Türkçe Notları PDF
AYT Edebiyat Notları PDF

İlgili Yazılar