Türkçe – Edebiyat Dersi TYT Türkçe ve AYT Edebiyat Kaynak Sitesi
Türkçe derslerinde tümceler “Cümle çeşitleri” başlığı altında özelliklerine göre farklı başlıklarda incelenmektedir. Bu başlıklardan biri olan “Anlamlarına göre cümleler“, yüklemlerin üzerlerine almış oldukları anlamlara göre sınıflandırılmaktadır. Örneğin bir cümle yüklemine göre olumlu olabilir, birine emredebilir, soru sorabilir ya da şart bildirebilir.
Anlamlarına Göre Cümleler
- Olumlu Cümle
- Olumsuz Cümle
- Soru Cümlesi
- Emir Cümlesi
- Ünlem Cümlesi
- Şart Cümlesi
- İstek Cümlesi
- Gereklilik Cümlesi
Anlam bakımından cümleler şu başlıklarda incelenmektedir:
Anlamına Göre Cümle Çeşitleri
Ele alınan yargının gerçekleştiği, gerçekleşmekte olunduğu ya da ileride gerçekleşeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumlu cümle” denir. Eğer cümlenin yüklemi isim soylu ise bahsi geçen kavramın ya da nesnenin varlığı olumlu olarak değerlendirilir.
* Dilimizdeki tüm sözcükler olumludur. Bir sözcüğün olumsuz olması ancak ek almasıyla mümkün olabilmektedir. Dolayısıyla bu tür cümlelerin yükleminde herhangi bir olumsuzluk eki bulunmaz.
⇒ Sonunda beklediğimiz güzel haber bize ulaştı. (Burada eylem gerçekleştiğinden olumludur.)
⇒ Çalışmadığı halde en zor dersten geçmeyi başardı.
⇒ Ahmet, oldukça zeki ve saygılı bir öğrenciydi.
⇒ Dersine geç kalınca hızlıca yürümeye başladı.
⇒ İşlerini yetiştirmek için sabaha kadar çizimlerle uğraştı.
UYARI! Bir cümlede ifade edilen yargının hoşa gitmeyen bir durum içermesi o cümlenin olumsuz olduğunu göstermez.
⇒ Son günlerde havalar iyice soğudu.
⇒ Yıldırım çarpması sonrası 100 koyun öldü.
UYARI! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumsuz görünse de anlamca olumlu olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumlu, biçimce olumsuz” cümleler denir.
⇒ Sen ararsın da ben gelmez miyim? (Biçim olarak olumsuz görünse de anlamca olumludur.)
⇒ Aslında köyümü sevmiyor değilim. (Seviyorum)
⇒ Bir de ne göreyim! Masa başında uyuya kalmasın mı? (Kalmış)
Cümlede ifade edilen yargının gerçekleşmediğini ya da ilerleyen zamanlarda gerçekleşmeyeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumsuz cümle” denir. Yüklemi isim olan cümlelerde ise ele alınan nesnenin ya da kavramın istenen şekilde ya da hiç olmama durumu olumsuzluk ifade eder.
* Bu tür cümlelerin yükleminde “-mA, -mAz” olumsuzluk ekleri ya da “yok, değil” gibi olumsuzluk bildiren sözcükler bulunmaktadır.
⇒ Verdiğimiz yemek siparişi evimize gelmedi.
⇒ Yeni şarkısını pek beğenmediğim.
⇒ Maalesef çocuğunuz ders çalışmıyor.
⇒ Zannettiğinizin aksine o iyi biri değil.
UYARI! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumlu görünse de anlamca olumsuz olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumsuz, biçimce olumlu” cümleler denir.
⇒ Bu hayatı ne sen ne de ben hak ettik. (Hak etmedik)
⇒ Söylenecek söz mü şimdi bu? (Söylenmemesi gereken söz)
⇒ Bunları duyduktan sonra seninle nasıl iş yaparım? (Yapamam)
⇒ Bu trafikte yola çıkabilirsen çık. (Çıkamazsın)
Cevap almak, bilgi edinmek ve herhangi bir kuşkuyu gidermek amacıyla oluşturulmuş olan cümlelere “Soru cümlesi” denir. Bir cümlede soru anlamı genellikle yükleme getirilen “mi, mı, mu, mü” ekleriyle yapılabildiği gibi “Soru sıfatları, soru zamirleri ve soru zarfları” ile de sağlanabilmektedir.
⇒ Bugün yağmur yağacak mı? (Soru “mı” ekiyle sağlanmış.)
⇒ Beni neden aramadın? ( Soru anlamı zarfla sağlanmış.)
⇒ Sınavda hangi konulardan sorumluyuz? (Soru anlamı sıfatla sağlanmış.)
⇒ Bu arabalardan hangisini almak isterdin? (Soru anlamı zamirle sağlanmış.)
⇒ Bu sonuca nasıl ulaştın?
UYARI! Bazen soru cümleleri herhangi bir cevap almak için değil çeşitli anlamlar ifade etmek için oluşturulabilir. Bu tür cümlelere “Sözde soru cümlesi” denir.
- Gerçek Soru Cümlesi:
⇒ Akşam yemeğini dışarıda yiyelim mi? (Evet ya da hayır cevabı beklenir.)
- Sözde Soru Cümlesi:
⇒ Bu iyiliklerini hiç unutur muyum? (Burada herhangi bir cevap beklenmez. Bu cümlede kesin bir şekilde iyiliklerin unutulmayacağı vurgulanmıştır.)
⇒ Siz benim neler çektiğimi nereden bileceksiniz? (Bilemezsiniz)
⇒ Siz de mi verdiğim ödevleri yapmadınız? (Şaşma)
⇒ Masaya bir salata alabilir miyim?
UYARI! Cümleye soru anlamı katan ek ve sözcükler her zaman bir cümleyi “Soru cümlesi” yapmaz. Bu nedenle herhangi bir hataya düşmemek için soru sözcüklerini gördüğünüz anda karar vermek yerine tüm cümleye göz atmanız doğru olacaktır.
⇒ Buraya neden gelmediğini hiç anlayamadım.
⇒ Hangisini alacağıma bir türlü karar veremedim.
İfade edilen yargının geçekleşmesini ya da gerçekleşmemesini “emir, talimat, komut” şeklinde bildiren ve yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş olan tümcelere “Emir cümlesi” denir.
⇒ Televizyonun sesini kıs.
⇒ Kitaptaki soruları çözün.
⇒ Sessiz ol!
⇒ Arabanı caddeye park etme!
⇒ Yemeğin altını karıştır.
* Bazen yüklem gelecek zaman kipinde de bir emir ifade edebilir. Bazen de vurguyla farklı kiplere emir, komut, talimat anlamı yüklenebilir.
⇒ Saat 12.00’de herkes burada olacak.
⇒ Odayı hemen temizleyelim!
Seslenmenin, çağırmanın yer aldığı ve aynı zamanda “sevinç, korku, heyecan, üzüntü, hayret, coşkunluk, acıma, kızgınlık” ifade eden ve vurgu/tonlamanın esas olduğu cümlelere “Ünlem cümlesi” denir. Bu tür cümlelerin sonuna ise ünlem işareti ( ! ) konur.
⇒ Eyvah, defterimi evde unuttum!
⇒ Çabuk kapıyı kapat!
⇒ Off yine sınavı geçemedik!
⇒ Hey, hemşehrim!
⇒ Çocuklar! Zil çalınca burada toplanın.
⇒ Ne kadar güzel bir gün!
⇒ Ey Türk Gençliği!
⇒ Allahım!
İçinde bir şart anlamı barındıran ve ifade edilen yargının gerçekleşmesi başka bir koşula bağlı olan cümlelere “Şart cümlesi” denir. Şart cümlelerinde “Şart kipini” almış olan bir yan cümle bulunmaktadır ve ana cümledeki yargının gerçekleşmesi bu yan cümledeki şartın gerçekleşmesine bağlanır.
⇒ Çok kitap okursan hitabetin güçlü olur.
⇒ Eğer bu dönem takdir alırsam babam bana bisiklet alacak.
⇒ Hiç durmadan koşarsan toplantıya yetişebilirsin.
⇒ Geceleri rahat uyuyabilmek için sorumluluklarını yerine getirmelisin. (Bu cümlede şart eki olmamasına bir koşul anlamı bulunmaktadır.)
Yüklemde ifade edilen yargının gerçekleşmesini ya da gerçekleşmemesini istemenin söz konusu olduğu cümlelere “İstek cümlesi” denir. Bu cümlelerde bir arzu, dilek ve istek dile getirilir ve yüklem genellikle “-e, -a” istek kipini alır.
⇒ Biraz ders çalışalım.
⇒ Bu akşam derbiyi bizde izleyelim.
⇒ Keşke havalar biraz güzel olsaydı.
⇒ Bari bu dersten geçseydik.
⇒ Gidip eve uyuyayım.
Cümlede ifade edilen yargının gerçekleşmesi gerektiğini yükleme gelen “-meli, -malı” ekiyle gösteren cümlelere “Gereklilik cümlesi” denir. Gerekliliğin yanında bir tavsiye anlamı da bulunabilir.
⇒ Bu yarışta rakibini geçmelisin.
⇒ Tüm ödevlerini bu akşam bitirmelisin.
⇒ Bankaya olan borçlarını zamanında yatırmalısın.
* Bazı cümlelerin yükleminde “-meli, -malı” gereklilik kipi bulunmasa da cümle bir gereklilik, zorunluluk anlamı taşıyabilir.
⇒ Ona bunları anlatmamız icap ediyordu.
⇒ Tüm sınıfı temizlememiz gerek.
Anlamına Göre Cümleler PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Anlamlarına Göre Cümleler PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Cümle Türleri PDF / Slayt
⇒ Yüklem Nedir?
⇒ 10.Sınıf Ders Notları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat