Fiilimsiler – İsim Fiil, Sıfat Fiil, Zarf Fiil, Fiilimsi Nedir? Fiilimsi Örnekleri

Fiilden (eylemden) türeyen ancak tam olarak eylem bildirmeyen, fiillerin aldıkları zaman kiplerini ve kişi eklerini alamayan yalnızca “-ma, -me” gibi olumsuzluk eklerini alabilen sözcüklere “fiilimsiler ya da eylemsi” denir. Fiilimsi adı üzerine düşünüldüğünde de fiile benzeyen ancak tam olarak fiil olmayan manası çıkmaktadır. 

* “Gelir” sözcüğü bir fiildir. Ancak “gelmeden, seven, çalışarak…” gibi sözcükler her ne kadar fiile benzese de aslında tam olarak fiil değildir. Bu sözcükler fiilimsi olarak adlandırılır.

Fiilimsi ekleri eylemi fiille isim arasında bırakır.

Bazı fiilimsiler ek fiil alarak yüklem olabilmektedir.

Fiilimsiler cümle içerisinde isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılabilir.

Fiilimsi Örnekleri

• Sınıfını çalışarak geçti. (Zarf fiil)
• Buğday ekmek bu sene çiftçiye kazandıracak. (İsim fiil)
• Tükenmiş sevdanın izlerini taşıyor bu yürek. (Sıfat fiil)

Fiilimsiler üç başlıkta incelenir:

1. İsim Fiil (Ad Eylem) (İsim Fiil Ekleri)

Fiillere getirilen “-mA, -Iş, -mAk” ekleriyle türetilen, bir eylemin, oluşun, kılışın adı olan sözcüklerdir. İsim fiiller bir eylemin ismi olur. Örneğin “yürümek” sözcüğü ele alındığında yapılan bir eylem, isim fiil ekiyle eylemin adı olmuş durumdadır.

İsim fiil ekleri şunlardır:

-me, -ma

-ış, -iş, -uş, -üş

-mek, -mak (Bu ek her halükarda isim fiil ekidir)

İsim fiil eklerini “ma(y)ışmak” şeklinde kodlayabiliriz. Bu kodlamayla isim fiil eklerini aklınızda kolayca tutabilirsiniz.

İsim Fiil Örnekleri

• Ahmet’in anlatışını tüm sınıf beğendi.
• Kitap okumak için odama çekildim.
• Suçsuz olduğumu kanıtlamaya çalışıyorum.
• Kendine inandırma gayretiyle güler yüzünü eksik etmiyordu.
• Arının hiç yorulmadan çalışması bizleri şaşırtıyor.
• Bebeğin anlayışlarıyla yan odaya koştuk.
• Denizi seyretmek bana farklı bir huzur veriyor.
• Bakışlarından saklanarak odadan çıktım.

UYARI: İsim fiil ekini almış bazı fiilimsiler kalıplaşarak isim haline gelmiştir. Bu tür isimleri isim fiillerle karıştırılmamalıdır.

• Buğday ekmek bu sene kazandıracak.
• Bakkaldan üç ekmek aldım.

Yukarıdaki örneklerden birincisi buğdayı toprağa ekmek manası taşıdığından, bir hareketlilik hali bulunduğundan isim fiil yani fiilimsidir. Ancak ikinci örnekteki “ekmek” bir gıdanın ismi olduğundan isim fiil değildir.

İsim fiil eki aldığı halde kalıplaşarak isim haline gelmiş diğer sözcükler şunlardır:

• Dondurma yedim.
• Yaprak sarmasını severim.
• Kazmayı taşa vurdu.
• Atatürk ileri görüşlü bir liderdi.
• Kolundaki dövmeyi sildirdi.
• Çıkış noktasına geldik.
• Sallama çay aldım.
• Kavurma, asma, yazma, dolma, yağış, yemek….

2. Sıfat Fiil (Ortaç) (Sıfat Fiil Ekleri)

Fiil köklerine gelen eklerle fiilleri türeten, cümle içinde sıfat göreviyle kullanılan sözcüklerdir.

Sıfat fiiller tek başlarına kullanıldıklarında adlaşmış sıfat olurlar.

Sıfat fiiller niteleme sıfatı olarak kabul görürler.

Sıfat fiiller “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinin fiillere getirilmesiyle yapılır. Sıfat fiil eklerinin akılda kolayca kalabilmesi için şu şekilde kodlayabiliriz:

“Anası mezar dikecekmiş”

Sıfat Fiil Örnekleri

• Unutulmayan günler hep hafızamızda yer alır.
• Eli öpülesi adamdır.
• Çalışanlar emeklerinin karşılığını bir gün alır.
• Anlaşılmaz hareketler yapıp duruyordur.
• Benzer hatalar yüzünden ilerleme kaydedemiyoruz.
• Bu golü atamaması inanılır gibi değildi.
• Tanıdık komşular hep yardımcı olur bize.
• Gelecek güzel günler bizi bekliyor.
• Yapılacak işler bizi bekliyor.
• Tükenmiş sevdalardır bizi yıpratan.
• Geçmiş günlerimizi özlemle arıyorum.
• Kardeşiyle oynarken dövercesine yüzüne vuruyordu.

* “-en, -an” her zaman sıfat fiildir.

UYARI 1: Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak isimleşmiştir.

• Dolmuşla Kadıköy’e geçtik.
• Pazardan 2 kg yemiş aldık.
• İçeceklerimizi bagaja yerleştirdik.
• Giyecek
• Yiyecek
• Silecek
• Çekecek
• Oturacak
• Yakacak

UYARI 2: Sıfat fiil eklerini alan sözcükler ile zaman ekini almış fiiller birbirleriyle karıştırılmamalıdır.

• Yaşlanmış sandalla denize açıldı. (Sıfat fiil)
• Görmeyeli Ali Amca bayağı yaşlanmış. (Fiil)

UYARI 3: Sıfat fiiller edatlarla kalıplaşmış bir şekilde de kullanılabilmektedir.

• Dövecek gibi bakıyordu.
• Ölecek kadar çok seviyordu.

UYARI 4: Sıfat fiiller yardımcı fiillerle birlikte de kullanılabilir.

• Durduk yere bu olayı soracak oldu.

3. Zarf Fiil (Bağ fiil, Ulaçlar) (Zarf Fiil Ekleri)

İsim fiil ve sıfat fiiller gibi fiil soylu sözcüklerden türetilen, cümlede zarf tümleci olarak kullanılan ve genellikle yüklemi durum ile zaman yönünden niteleyen fiilimsilerdir. İsim ve sıfat fiilleriyle kıyaslandığından ek sayısının fazla olduğu görülür. Zarf fiil ekleri şunlardır: “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında, -esiye”

Zarf Fiil Örnekleri

• Çabalayarak bugünlere geldi.
• Gülümseyince içimde bir heyecan oluşuyordu.
• Canım sıkıldıkça sahile yürüyüşe giderim.
• Durmaksızın koşuyordu.
• Uçak iner inmez karşılamaya gittik.
• Çalışıp sınava gitti.
• Bu sınıfa geleli üç gün oldu.
• İşin hakkını vermeden yükselemezsiniz.
• İnşaatta çalışırken keşfedilmişti.
• Gerektiğinde tüm mahalle yanınızda olacak.
• Ölesiye peşinden gidiyordu.

* Zarf fiiller, durum ve zaman bildirenler olarak iki grupta incelenebilir.

UYARI: “-ken” zarf fiil eki isimlere eklendiğinde yalnızca zarf olur.

• 10 yaşındayken İzmir’de oturuyorduk.

UYARI 2: Zarf fiilleri bulmak için yükleme “nasıl” ve “ne zaman” soruları sorulabilir.

Ayrıca Bkz -> SÖZCÜK TÜRLERİ FİİLİMSİ KONU VİDEOSU