Terkib-i Bend; 3-17 bend arasında değişen, felsefi düşünceleri, toplum eleştirisi ve dini konuların işlendiği bir divan edebiyatı şiir biçimidir. Divan edebiyatında çokça kullanılan bir şiir türüdür terkib-i bend.
Terkib-i Bendin Özellikleri
- Bentlerden oluşan bir nazım biçimidir.
- Beyitler bentleri, bentler ise şiiri oluşturur.
- Bentlere hane ismi de verilir.
- Bentlerin sayısı 3-17 arasında değişir. Ancak daha çok 5-7 bent arasında kullanıldığı görülür.
- Bentlerdeki beyit sayısı ise 5-10 arasında değişir.
- Bentlerin kafiye şeması gazelle aynıdır ancak her bendin sonunda vasıta adı verilen ve kendi arasında aynı şekilde kafiyelenen bir beyit daha bulunur: aa, ba, ca, da, ea… yy. Bentlerin sonunda yer alan vasıta beyti diğer beyitlerden ayrı olarak kafiyelenir.
- Bentlerin sonunda yer alan vasıta beyti aynen tekrarlanırsa bu şiir türüne Terci-i Bend adı verilir.
- Terkib-i Bentlerde felsefi düşünceler, tasavvufi düşünceler, toplumsal yergi ve dini konular işlenir.,
- Türk Edebiyatında terkibent denildiğinde akla gelen ilk isim Bağdatlı Ruhi’dir. Döneminin eleştirisini terkibibentinde dile getiren Bağdatlı Ruhi’nin bu şiiri çok meşhurdur.
- Tanzimat döneminde de Ziya Paşa terkib-i bendi başarılı bir şekilde kullanmıştır.
- Son bendin son dizesinde şairin mahlası yer almaktadır.
Türk edebiyatında Fuzuli, Baki, Nabi, Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa’nın terkib-i bendleri meşhurdur. Fuzuli terkib-i bent şeklinde Kerbala için Al-i Aba Mersiyesi’ni yazmıştır. Baki ise Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümünden duyduğu üzüntüyü terkib-i bend şeklinde Kanuni Sultan Süleyman Mersiyesi’ni yazmıştır. Ziya Paşa’da Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine nazire yaparak bir terkib-i bent yazmıştır.