Ses Bilgisi Taktikler ve Püf Noktalar (Ses Olayları Taktikler)

TYT Türkçe çalışması yapan öğrencilerin mutlaka hakim olması gereken temel konulardan birisi “Ses Bilgisi”dir. İlkokuldan beri gördüğümüz bu konuyla ilgili sınavda öyle sorular gelmektedir ki bazıları için çok basit olan şeyler bazen gözden kaçabilmektedir. Ses bilgisi konusuyla ilgili gelecek soruları kaçırmamanız için “Ses Bilgisi Taktikleri ve Püf Noktalar” başlıklı bir yazı hazırladık. Böylelikle konuyla ilgili en önemli ve gözden kaçabilecek ince noktaları görmüş olmakla birlikte konuyu daha da pekiştirmiş olacaksınız.

Ses Bilgisi Taktikleri ve Püf Noktalar

⇒ Ses Olaylarının İsimleri:

Farklı kaynaklarda ve sınav sorularında çok bilindik ses olayları, alışıldık isimlerinin dışında ikinci bir isimle karşımıza gelebilmektedir. Bu nedenle aşağıdaki tabloyu dikkatli bir şekilde inceleyiniz.

• Büyük Ünlü Uyumu – Kalınlık İncelik Uyumu
• Küçük Ünlü Uyumu – Düzlük Yuvarlaklık Uyumu
• Ünlü Düşmesi – Hece Düşmesi
• Ünsüz Benzeşmesi – Ünsüz Sertleşmesi
• Ünsüz Türemesi – İkizleşme
• N > M Değişimi – Dudaksıllaşma – Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi
• Kaynaştırma Ünsüzleri – Yardımcı Ünsüzler – Koruyucu Ünsüzler

⇒ Ünlü Düşmesi:

Öyle ünlü düşmesi örnekleri vardır ki çoğumuz bu örnekleri kelimenin asıl hali olarak değerlendiririz. Sınavdaki eleyici sorulardaki ünlü düşmesi örneklerini hızlı bir şekilde görebilmek için aşağıdaki örnekleri çok iyi bir şekilde inceleyiniz:

• Uyku (uyu-ku)
• Oynamak (oyun-amak)
• Koklamak (koku-lamak)
• Benzemek (beniz-e)
• Çevre (çevir-)
• Ayrım (ayır-mak)
• Sıyrık (sıyır-mak)
• Beslemek (besi-lemek)
• Yalnız (yalın-ız)
• Sızlamak (sızı-lamak)
• Yanlış (yanıl-ış)
• Seyretmek (seyir + etmek)
• Kaynana (kayın + ana)
• Sütlaç (sütlü + aş)
• Burada (bu + arada)
• Nasıl (ne + asıl)
• Niçin (ne + için)

Dikkat! İkilemelerde ünlü düşmesi gerçekleşmez:

• Omuz omuza, nesilden nesile, ağızdan ağıza

Dikkat! Ek fiildeki ses olayı da ünlü düşmesidir:

• Seviyorken ( seviyor -iken)
• Geliyordu (geliyor -idi)
• Kitapmış (kitap -imiş)

⇒ Ünlü Daralması:

• Oynuyor (oyna-yor)
• Saklıyor (sakla-yor)

Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi bir fiilin sonunda “a, e” geniş ünlüsü varsa ona gelen “-yor” ekiyle birlikte bu sesler “ı, i, u, ü” seslerine daralır.

Dikkat! “-yor” ekinden önceki her “ı, i, u, ü” sesi daralmış ünlü değildir.  Ünsüzle biten fiil ile “-yor” eki arasına “ı, i, u, ü” yardımcı sesi girebilir:

• Bakıyor (bak-yor): Araya yardımcı ses girmiş.
• Gidiyor (git-yor): Araya yardımcı ses girmiş.
• Duruyor (dur-yor): Araya yardımcı ses girmiş.

Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi bu şekilde olan fiillere “-e, -a” eki getirilemez:

• Oyna-mak : Olur
• Sakla-mak : Olur
• Baka-mak : Olmaz
• Dura-mak : Olmaz

Dikkat! Aşağıdaki kelimelerde “-yor” ekinden bağımsız olarak kelime köklerinde bir daralma vardır.

• De-y-ecek → diyecek
• Ye-y-ecek → yiyecek
• Ne-y-e → niye

⇒ Ünlü Türemesi:

Bazı sözcüklere “-cık, -cik” küçültme eki getirildiğinde ve pekiştirme yapıldığında ünlü türemesi gerçekleşir:

• Genç-cik → gencecik
• Yap-yalnız → yapayalnız

⇒ Ünsüz Benzeşmesi:

Sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş, t) biten kelimeye “c, d, g” ile başlayan ek geldiğinde bu sesler “ç, t, k” olarak sertleşir.

* Ünsüz benzeşmesi sadece ekte olur.

• Sınıf-da → sınıfta

Dikkat! Birçoğumuzun gözünden kaçabilecek şu örneklerde benzeşme vardır:

• As + gı -> askı
• Unut + gan -> unutkan
  
• At + gı -> atkı
  
• Bit + gi -> bitki
  
• Seç + gin -> seçkin
  
• Kes + gin -> keskin
  
• Ses + deş -> sesteş
  
• Dilek + ce -> dilekçe

Dikkat! Aşağıdaki sözcükler benzeşmeye aykırılık gösterir:

• Çocuk-cağız, dört-gen, üç-gen, beş-gen…

⇒ Ünsüz Yumuşaması:

Sonu “p, ç, t, k” ünsüzleriyle biten sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek gelirse bu sesler yumuşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür.

Dikkat! Tek heceli bazı kelimeler ile yabancı kökenli sözcüklerde yumuşama gerçekleşmez.

• İp-i
• Tek-i 
• Hukuk-u
• Millet-i
• Sanat-ı

⇒ Ünsüz Düşmesi:

Sonu “k” sesiyle biten bazı sözcüklere “-cık, -cik” ve “-l” yapım eki gelirse “k” sesi düşer.

• Ufak-cık → ufacık

Dikkat!

* “Ad + daş = Adaş” sözcüğünde de ünsüz düşmesi vardır.

* Bazı birleşik sözcüklerde de ünsüz düşmesi görülebilir:

• Üst + teğmen -> Üsteğmen
  
• Ast + teğmen -> Asteğmen

⇒ Ünsüz Türemesi:

* Kökten uzaklaşıp kök ve ek arasına odaklan.

• Tıp + ı -> Tıbbı
  
• Sır + ım -> Sırrım
• Şık + ı -> Şıkkı
• His + etmek -> Hissetmek
• Af + etmek -> Affetmek

⇒ n/m Değişimi:

Dudak ünsüzü “b” sesi, kendisinden önce gelen “n” sesini “m” sesine dönüştürür.

• Penbe -> Pembe
  Çenber -> Çember
  Saklanbaç -> Saklambaç

* Özel isimlerde bu kural uygulanmaz: İstanbul, Safranbolu

⇒ Kaynaştırma Ünsüzleri:

Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde araya giren “Y, Ş, S, N” seslerine kaynaştırma ünsüz denir.

• Masa-a → masaya
• Yedi-er → yedişer

* Ünlü ile ünsüz arasına da gelebilir: Bu-n-da, kara-n-lık

Taktiklerle Ses Bilgisi PDF + Video

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “TYT Türkçe Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Ses Olayları Taktik Bilgiler PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF Çalışma Kağıdı
⇒ Ses Bilgisi Konu Anlatımı
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF